Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, Osmanlı İmparatorluğu’nun yüzyıllar süren tarihinin ardından, bir dizi köklü toplumsal ve siyasi değişimle, gerçekleşmiştir. Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmasının ardından hızla dağılmış ve işgalci güçlerin hedefi haline gelmiştir. Bu durum, Türk milletinin varlığını ve bağımsızlığını tehdit eden bir sürece yol açmıştır. Ancak, Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde gerçekleştirilen Kurtuluş Savaşı, Türk halkının bağımsızlık mücadelesini başarıyla sonuçlandırmış ve 29 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla taçlanmıştır.
2. Cumhuriyet’in Kuruluş İlkeleri
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş süreci, Atatürk’ün belirlediği altı temel ilke doğrultusunda şekillenmiştir. Bu ilkeler, Cumhuriyetin temellerini oluşturmuş ve yeni Türkiye’nin modernleşme sürecine yön vermiştir:
- Cumhuriyetçilik: Türkiye’nin yönetim şekli olarak cumhuriyetin benimsenmesi, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunu ifade eder. Osmanlı İmparatorluğu’nun monarşik yapısından radikal bir kopuş olan bu ilke, halkın kendi iradesiyle seçtiği temsilciler aracılığıyla yönetilmesini sağlamıştır.
- Milliyetçilik: Atatürk’ün milliyetçilik anlayışı, Osmanlı’nın çok uluslu yapısından farklı olarak, Türkiye Cumhuriyeti’ni Türk halkının ortak değerleri ve kültürü etrafında birleştirmeyi amaçlar. Bu ilke, ulusal bağımsızlığı ve milli egemenliği güçlendiren bir yapıyı öngörür.
- Halkçılık: Toplumsal sınıf ayrımına karşı olan bu ilke, halkın eşitliği ve devletin, toplumun her kesimine hizmet etmesi gerektiğini savunur. Halkçılık, sosyal adaleti ve bireyler arasında fırsat eşitliğini sağlamayı hedeflemiştir.
- Devletçilik: Ekonomik kalkınmanın devlet eliyle gerçekleşmesini öngören bu ilke, Türkiye’nin ekonomik bağımsızlığını sağlamak amacıyla benimsenmiştir. Devletçilik, özel sektörün yanı sıra devletin de ekonomik hayatta aktif rol almasını ve stratejik sektörlerde öncülük etmesini sağlamıştır.
- Laiklik: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını ifade eden laiklik ilkesi, Türkiye’nin modernleşme sürecinde önemli bir yer tutmuştur. Bu ilke, dinin bireylerin özel hayatında kalmasını ve devletin tüm vatandaşlarına eşit mesafede durmasını sağlamayı amaçlar.
- İnkılapçılık (Devrimcilik): Atatürk, sürekli yenilik ve reformlar yoluyla Türkiye’nin çağdaş bir devlet olmasını hedeflemiştir. İnkılapçılık ilkesi, Osmanlı’nın geleneksel yapısından modern Türkiye’ye geçişi simgeler ve Türkiye’nin sürekli bir değişim ve yenilik sürecinde olmasını öngörür.
3. Atatürk İnkılapları: “Türkiye’nin Modernleşme Süreci“
Cumhuriyetin ilanından sonra Atatürk, Türkiye’nin modern, laik ve çağdaş bir devlet olması için bir dizi inkılap gerçekleştirmiştir. Bu inkılaplar, Türkiye’nin Osmanlı’dan devraldığı sosyal, kültürel ve ekonomik yapıyı kökten değiştirmeyi amaçlamıştır.
- Saltanatın Kaldırılması (1922): Osmanlı saltanatı, Kurtuluş Savaşı’nın ardından TBMM kararıyla kaldırılmış ve Osmanlı hanedanının siyasi gücü sona erdirilmiştir. Bu, Türkiye’nin cumhuriyetle yönetilmesinin önünü açan önemli bir adımdır.
- Hilafetin Kaldırılması (1924): Hilafet makamı da cumhuriyetin ilanından sonra kaldırılarak, devletin laik temeller üzerinde yeniden inşa edilmesi süreci hızlanmıştır.
Açıklama!
Hilafetin kaldırılması, Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’nin laik temeller üzerinde yeniden inşa edilmesi sürecinin bir parçası olarak gerçekleşmiştir. Hilafet, İslam dünyasında dini liderlik makamı olarak kabul edilse de, Hz. Muhammed’in vefatından sonra ortaya çıkan bir yönetim şeklidir ve dini bir zorunluluk olarak görülmemelidir. Hilafet makamı, İslam’ın erken dönemlerinden itibaren siyasi bir otorite olarak işlev görmüş, ancak zamanla devlet işlerine karışan bir pozisyon haline gelmiştir. Atatürk ve Cumhuriyet’in kurucuları, hilafetin kaldırılmasıyla birlikte, din ve devlet işlerini ayırarak modern, laik bir devlet yapısı oluşturmayı hedeflemiştir. Bu adım, dinin toplumdaki yerini bireysel inanç alanına taşırken, devlet yönetiminin ise evrensel hukuk ilkelerine dayanarak yürütülmesini sağlamayı amaçlamıştır.
Bu durum, İslam’ın temel prensiplerine aykırı olmayıp, dini otoritenin siyasetten bağımsız bir şekilde yaşanmasını öngören bir düzenleme olarak değerlendirilmiştir.
- Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924): Eğitimde birliği sağlamak amacıyla çıkarılan bu kanunla, dini ve laik eğitim kurumları birleştirilmiş, modern bir eğitim sistemi oluşturulmuştur.
- Harf Devrimi (1928): Osmanlı’dan miras kalan Arap alfabesi yerine, Latin alfabesinin kabul edilmesi, okuma yazma oranını artırmayı ve Türkiye’yi Batı dünyasıyla entegre etmeyi amaçlamıştır.
Açıklama!
Türkler tarih boyunca farklı alfabeler kullanmışlardır. İlk olarak, Göktürk alfabesi olarak bilinen ve Orhun Yazıtları gibi tarihi eserlerde kullanılan bir yazı sistemi benimsenmiştir. Bu alfabe, Türklerin erken dönem tarihindeki önemli bir yer tutar ve Türk kültürünün en eski yazılı belgelerini temsil eder.
Daha sonra, İslamiyet’in kabul edilmesiyle birlikte, Türkler Arap alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, bu alfabe ile yazılan dil Osmanlıca olarak adlandırılmıştır. Osmanlıca, Arapça, Farsça ve Türkçe’nin karışımı bir dil olarak, özellikle okuma yazma oranını düşüren karmaşık bir yapı arz ediyordu.
Cumhuriyetin ilanından sonra, Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde gerçekleştirilen Harf Devrimi ile Latin alfabesine geçilmiştir. Bu değişiklik, Osmanlı’dan miras kalan karmaşık ve az kişinin okuyup yazabildiği Arap alfabesinden daha kolay öğrenilebilen bir sisteme geçilerek, okuma yazma oranını artırmayı ve Türkiye’yi Batı dünyasıyla daha iyi entegre etmeyi amaçlamıştır. Bu adım, sadece dilde değil, aynı zamanda kültürel ve toplumsal alanlarda da Türkiye’nin modernleşme sürecine önemli katkılar sağlamıştır.
Latin alfabesine geçiş, Türkçe’nin ses yapısına daha uygun olması nedeniyle, okuma yazma öğrenimini kolaylaştırmış ve halkın eğitim seviyesinin hızla yükselmesine olanak tanımıştır. Bu devrim, aynı zamanda Türkiye’nin modernleşme yolunda attığı önemli adımlardan biri olarak kabul edilir.
- Kadın Hakları ve Medeni Kanun (1926): Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınması, kadınların toplumsal hayatta daha aktif rol almasını sağlamış, medeni kanun ile kadın-erkek eşitliği yasal temele oturtulmuştur.
- Sanayi ve Ekonomi Reformları: Atatürk’ün devletçilik ilkesi doğrultusunda, sanayi alanında devlet destekli yatırımlar yapılmış, ekonominin modernleşmesi sağlanmıştır. Bu süreçte, ağır sanayi yatırımları ve tarımsal reformlar ön planda olmuştur.
Cumhuriyet Türk halkına kalıcı bir Mirastır.
Atatürk’ün liderliğinde gerçekleştirilen inkılaplar, Türkiye’nin Osmanlı İmparatorluğu’ndan modern bir ulus-devlete geçişini sağlamıştır. Cumhuriyetin kuruluş ilkeleri, Türkiye’nin siyasi, sosyal ve ekonomik yapısını şekillendirmiş ve ülkenin çağdaş bir toplum olarak dünya sahnesinde yer almasını sağlamıştır. Bu ilkeler, günümüzde de Türkiye Cumhuriyeti’nin temel dayanaklarını oluşturarak, ülkenin geleceğine yön vermeye devam etmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş süreci, tarihin en köklü dönüşümlerinden biridir ve bu süreç, Atatürk’ün vizyoner liderliği ile halkın bağımsızlık ve çağdaşlaşma arzusu sayesinde başarıya ulaşmıştır. Bu dönüşüm, Türkiye’nin gelecekte de modern ve güçlü bir devlet olarak varlığını sürdüreceğinin en büyük teminatıdır.
Niyazi Gevrek
Editör
