Zamanı yavaşlatmaya ve çocuklarımızla bazı anları derinlemesine paylaşmaya ihtiyacımız olduğunu düşündünüz mü hiç? İçinde bulunduğumuz çağ; sürekli ne yapmamız veya ne yapmamamız üzerine kurulu birçok uyaran ile dolu. Çağımızın açmazı hızlı olma ve sürekli bir şeye yetişme hali. Bu gibi nedenlerle farkına varamadığımız, çocuklarımızın bazı anlarını kaçırdığımız bir dönemdeyiz.
Anne ve babalar olarak çok fazla bilgi bombardımanına uğramakta ve bazen nasıl davranacağımızı dahi bilememekteyiz. Bolca bilgi israfına maruz kalan ebeveynlerin ellerine kalan sadece eğitim sisteminin içerisinde çocukların gelişimine destek olmak olmuştur. Günümüzde eğitim sistemi ve müfredatın getirileri sebebiyle niceliksel sınav başarısı ön plana çıkmış, toplum içinde önem arz eden akıl yürütme becerisi kazanmak, öğretmenin, ebeveynin ve hatta öğrencinin kendi isteğine bırakılmış durumdadır. Sınav odaklı eğitim-öğretim robotlaşmayı desteklemekteyken bu çoğunluğun kabulünden çıkıp insanlaşma eğitimini aile yaşantımızın odağı haline getirmeliyiz.
İnsanlaşma eğitiminden kasıt; yaşadığımız veya yaşanan olaylara duyarsız kalmama, değer bilincine sahip olma, estetik ve sanat ile duygularımızı fark edebilme, empati yapabilme, kendine veya başka birine yapılan haksızlığı görmezden gelmeme, acıyı ve sevinci paylaşabilme ve en önemlisi iletişimde kalabilme gibi insan olabilme yetileridir.
Çevremizi incelediğimizde sosyal medyanın etkisi ve alışkanlıkların değişmesiyle yeni nesil diye tabir edilen ama geleceğimiz olan çocuklarımızın soru sorma ve cevap bulma yeteneklerinin azaldığını görmekteyiz. Bu bağlamda düşünmeyi, makinelere bıraktığımız bu çağda çocuklarımıza yapacağımız en büyük yatırım belki de düşünmeyi yeniden hatırlamaktır.
UNESCO (2007) çocuklar için felsefe eğitiminin amaçlarını; bağımsız düşünebilme, özenli vatandaş olabilme, kişisel gelişimi destekleme, dil, konuşma ve tartışma becerilerini geliştirmeyle felsefeyi kavramsallaştırma olarak sıralamıştır. P4C uygulamaları, çocukların daha bilinçli, düşünceli ve duyarlı bireyler olmasına yardımcı olur. Bu nedenle ebeveynler çocuklarıyla iletişimde kalmanın yollarını onlarla felsefe yapma yolu ile sağlayabileceklerdir.
Çocukların, içinde bulundukları sosyal çevre ile sürekli etkileşim halinde oldukları ve en yakın çevreleri olan ebeveynlerinin bu sürecinde en etkili figürleri olduğu unutmamak lazım. Çocuklarla felsefeye bu açıdan baktığımızda çocukların düşünme, muhakeme yapma yetisini geliştirme konusunda biz ebeveynlere düşen nedir? Çocukla yapacağınız belki on dakikalık derin bir sohbetle kuvvetli bağlar kurmayı sağlayabilirsiniz. Ayrıca bir konuyu derinlemesine analiz etmeyi, aile ortamında deneyimlemek, çocuğun özgüveninden tutun da entelektüel bilgi birikimi edinmesine kadar birçok alana da katkı sağlayacaktır.
Felsefe, biz ebeveynlerin hatıralarında sıkıcı ve anlaşılması güç bir disiplin olarak kalmıştır. Bundan dolayı belki de şu anda çocuklarla yapılan felsefe çalışmalarına bakış açısı önyargılar barındırmaktadır. Ebeveynler, hakkında fikir sahibi olmadıkları yahut yanlış kanılara sahip oldukları bir disiplinle henüz tanışmakta olan çocuklarının soruları veya akıl yürütmeleri karşısında doğru tutum benimsemekte zorlanmaları normaldir. Bu nedenle ebeveyn ilk önce destekleyici bir tutumda olmalıdır. Felsefi sorgulamalar yapmaya çalışan çocuğu destekleyici ve takdir edici tutum geliştirmek gerekmektedir. Bu, hayatını anlamlandırmaya çalışan yavru bireyin düşüncelerinin yargılanacak şeyler olmadığını ve kabul edildiğini görmesiyle kendini entelektüel olarak geliştirmesi doğru orantılı ilerleme göstermektedir.
Çocuklarla felsefe yapmak demek bir kavramın sözlük anlamını kavraması veya ebeveyni tarafından kabul gören yanını benimsemesi değildir. Ebeveynler çocukların gözünde en doğru ve en mantıklı fikir yürütücüler olmaları da, çocukların anne ve babalarından etkilenmesine sebep olur. Bu açıdan düşündüğümüzde felsefe veya akıl yürütmeler yapmaya çalışan çocuğun kendi kavram tanımını oluşturmasını desteklemeliyiz. Biz gibi düşünmesine yol açmamalı, fikirlerini kendi değer yargıları ile belirlemesine yardımcı olmalıyız. Asıl olan kendi fikirlerimizi dikte etmek değil, çocuğun düşüncesi üzerinden tekrar düşünmesini sağlamaktır. Mantıksal çıkarım yapmasını desteklemektir.
Mesela metafizik konular çocukların en çok merak ettiği, yetişkinlerin de çocuklarla konuşmaktan çekindikleri konulardır. Bir çocuğun ölümü sorgulaması, ölümden sonra yaşamı düşünmesi, gerçeklik, sonsuzluk ve zaman hakkında sorgulamaları ebeveynler için endişe verici sorular olabilmektedir. Böylesi sorularla karşılaştığında ebeveyn konuyu geçiştirmemeli ve gereksiz ayrıntıya girmemelidir. Yapmanız gereken çok basit bir soru ile çocuğun düşünmeye devam etmesini sağlamaktır. Bu soru; “sen bu konu hakkında ne düşünüyorsun?” şeklinde olabilir. Çocuk düşüncelerini açmaya başladığında yargılama, dalga geçme veya fikrinin küçümsenmesi ile karşı karşıya kalmamalıdır. Onların fikirlerinin kıymetli olduğu çocuklara hissettirilmelidir. Bu soruyla düşüncesi üzerine tekrar düşünmeye başlayan çocuk size yeni sorularla gelebilir. Hatta bu sayede çocuğunuzun sorduğu sorular üzerine siz de düşünmeye başlayabilirsiniz. Birlikte düşündükçe yeni fikirlerin de ortaya çıktığını göreceksiniz.
Çocuklarınızla bu tarz derin sohbetler yapabilmeyi zamanla deneyimleyerek geliştirebilirsiniz. Bu sohbetler sayesinde çocuğunuza içi boş bir özgüveni değil; fikirleri dinlendiği için, düşünüp yorumlaması kıymetli bulunduğu için oluşturacağınız özgüveni düşünün. Fikirleri üzerinden konuşma sayesinde düşüncelerini nasıl kontrol edebileceğini de öğrenecektir. Fikir yürütmeyi geliştiren bir çocuğun birçok alanda da başarılı olduğu görülmektedir.
Kaynaklar:
Berke, Z. (2023), P4C’de Ebeveyn ile İş birliği: “Zihinsel Bağışıklık” Temalı İçerik Önerisi. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 22 (3), 630-653
